Hạt Dổi

Tên gọi: Hạt Dổi.

Tên gọi khác: Giổi Xanh, Giổi Bắc, Dổi Tây Nguyên, Dổi Hoà Bình, …

Tên khoa học: Michelia tonkinensis A. Chev.

Họ: Ngọc lan (Magnoliaceae)

I. Đặc điểm của “Hạt Dổi”

• Dổi là một cây to, cao, có thể trên 20m, thân thẳng, vỏ xám nứt dọc. Lá hình thuẫn, mặt trên màu lục bóng, mặt dưới có lông tơ màu hung, cuống dài. Hoa to, mọc đơn độc ở đầu cành, cuống lớn có lông. Đài và tràng nạc, không phân biệt. Nhị rất nhiều và cứng, ô phấn nứt dài, chỉ nhị ngắn và to. Lá noãn xếp xoắn ốc thành một khối hình trứng, vòi ngắn, tù và nhẵn. Mỗi lá noãn có hai noãn. Quả kép gồm nhiều đại khi chín hóa gỗ, dày, nứt theo đường bụng thành hai mảnh. Hạt dính liền với trụ giữa của đế.
• Mùa hoa: Tháng 4 – 5. Mùa quả: Tháng 9 – 10.
• Chủ yếu cây dổi cho gỗ thường dùng để làm nhà, đóng thuyền, làm đồ dùng trong nhà. Làm thuốc người ta thường dùng quản(gọi nhầm là hạt). Tại những chợ ở các tỉnh miền núi, một số ít ở Hà Nội, nhân dân thường bán quả dổi nhỏ bằng quả xoan nhỏ, mặt nhăn nheo, mùi thơm dễ chịu. Tại những vùng núi, ngoài công dụng làm thuốc, người ta còn dùng làm gia vị. Vỏ cây cũng được dùng làm thuốc, nhưng phổ biến nhất là quả.

II. Thành phần hóa học

Trong quả dổi có tinh dầu mùi thơm cumarin và hơi có mùi long não.

Thành phần thịt quả và hạt chứa chủ yếu safrol (70,2% và 72,9%) và metyl eugenol (24,2% và 18,5%). Camphor (23,2%) là thành phần chủ yếu của tinh dầu trích ra từ thân cây. Tinh dầu trích ra từ vỏ thân chứa 15,7% Camphor, 14,3% safrol, 15,6% Beta-caryophyllen và 13,7% elemicin. Tinh dầu cất từ lá có 10,9% Beta-caryophyllen và 46,3% elemicin.

III. “Hạt Dổi” có tác dụng gì?

Theo y học cổ truyền:

• Hạt dổi có mùi thơm, vị cay, tính ấm; làm thuốc chữa ho, ngâm rượu để uống và xoa bóp trị phong thấp, nhức mỏi gân xương, trị đau bụng, ăn không tiêu.

• Quả dổi dùng thuốc chữa đau bụng, ăn uống không tiêu, xoa bóp khi đau nhức, tê thấp.

• Vỏ cây dổi được dùng làm thuốc trị sốt, cảm cúm, phong thấp, kích thích tiêu hoá, chữa đau bụng, ăn không tiêu.

IV. Các bài thuốc có “Hạt Dổi”

Sưng khớp, đau khớp: Hạt cây dổi dùng để ngâm rượu theo tỷ lệ 1kg hạt khô với 3 lít rượu trắng. Ngâm ngập hạt, phải ngâm ít nhất 3 tháng. Đặc biệt vào những tháng mùa đông, dùng rượu dổi 2 – 3 lần/ngày ở các khớp sẽ giúp giảm tình trạng sưng, đau.

V. Lưu ý trước khi sử dụng “Hạt Dổi”

Người dễ bị tiêu chảy, có cơ địa hàn lạnh, không nên sử dụng nhiều.